بسم اللّه الرحمن الرحیم

  تمامی مبحث ها پیرامون معاد به  2 نکته ختم می شوند:1-بهشت 2-جهنم

همۀ ماتصوراتی ازبهشت داریم که براساس اطلاعات گوناگون وبه اشکال مختلفی به مارسیده است ولی ماهر تصوری ازبهشت درذهن خود داشته باشیم متأثر ازمواهب این دنیا می باشد.وقطعاً فهم ماازبهشت کامل نخواهد بود براین اساس به بررسی ضرورت  وجود بهشت وجهنم خواهیم پرداخت.

دلایل ورود انسانها به بهشت یا جهنم:

١ . اگر مرگ ، نقطه پایان باشد آفرینش جهان بیهوده خواهد بود ; قرآن کریم ، هدف از آفرینش انسان و هبوط او در این کره خاکى را حیات اخروى او مى داند . اگر سراى آخرت نمى بود زندگى انسان در چهار چوب دنیا محصور شده ، در نتیجه آفرینش او عبث و باطل مى شد . قرآن کریم در این زمینه مى فرماید : «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَـکُمْ عَبَثًا وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لاَ تُرْجَعُونَ; (مؤمنون/ 115) آیا گمان کردید ما شما را بیهوده آفریدیم و شما به سوى ما باز گردانده نمى شوید؟» .  معاد ، مقتضاى عدل الهى است:عقل حکم مى کند که باید از جهت پاداش و کیفر میان دو گروه فرمانبر و نافرمان فرق نهاد و چون این امر در دنیا تحقق نیافته ، باید جهان دیگرى وجود داشته باشد که همگان در آن دادگاه بدون استثنا حضور پیدا کنند و هم خود را از عدالت عمومى جهان آفرینش دریافت نمایند و در آن جا بین آن دو گروه جدایى برقرار گردد .قرآن کریم در این زمینه مى فرماید : «أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِینَ کَالْمُجْرِمِینَ * مَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ; (قلم/ 35ـ36) آیا با تسلیم شدگان چون مجرمان رفتار مى کنیم؟ شما را چه مى شود چسان داورى مى کنید؟» . معنای لغوی جنّت:جنّت به معنای باغ وبوستان از ریشۀ جنّ به معنای پوشانیدن است .جنّت به صورت مفرد،تثنیه وجمع در قرآن به کار رفته است.ودر شرع به مکانی اطلاق می شودکه مؤمنین در روزقیامت درعوض اعمال نیک به لطف خدادرآن مکان پرنعمت وسرسبزداخل می شوند.وچون آن مکان پوشیده ازدرختان پرپشت وسایه دار است به آن جنت می گویند.(مقاییس اللغه-مفردات) انواع بهشت:1-بهشت خلد(قیامت)

2-بهشت برزخی

*بهشت خلد درجات ومراتب بهشت:

1-جنۀ النعیم:اولین مرتبه از مراتب بهشت است که انسان مؤمن دراین بهشت بانعمتهایی وسیع روبرومی شودکه درتصور نمی گنجد."إنَّ للمُتَقینَ عندَ رَبِّهِم جَنّات النّعیم"(34قلم)

2-جنۀالمأوی:مرتبه ای دیگراز بهشت است که باتمام نعمتهاو برکاتش نخستین وسیلة پذیرایی از میهمانان الهی است.زیرا کلمة نزل به معنای نخستین چیزی است که با آن ازمهمان پذیرایی می کنند."أمّاالّذینَ آمَنوا وَعَمِلوا الصالحاتِ فَلَهُم جَنّاتُ المأوی نُزُلا بما کانوا یعمَلون"(سجده19)

3-جنّات العدن:ازعالی ترین مراتب بهشت است وباتوجه به معنای لغوی عدن این مکان دروسط بهشت قراردارد."جَنّاتُ عدنٍ یدخُلونَهاوَمَن صلَحَ مِن آبآئهم وأزواجهم وَذُریّاتهم وَالمَلائکۀُ ید خلونَ عَلَیهم مِن کُلِّ باب"(رعد23) این آیه اشاره دارد به این که افراد صالح یک خانواده دربهشت نیزدرکناریکدیگرند وازمصاحبت بایکدیگر لذت می برند.

4-جنۀ الفردوس:فردوس بالاترین مراتب بهشت،وبرترین جای بهشت است و وسعت نعمتهای بهشتی را نشان می دهد." إنّ الذینَ آمنواوَعَملواالصالحاتِ کانت لَهُم جَنّاتُ الفردوسِ نُزُلاً خالدینَ فیهالا یَبغونَ عَنها حِوَلا"ساکنان فردوس هرگز تقاضای تحول و نقل مکان نمی کنند.(کهف آیات 108-107) .ورسول اکرم (صلی علیه وآله) فرمودند:خداوند فرمود"من برای بندگان صالح خود چیزهایی مهیا کرده ام که هیچ جشمی ندیده وهیچ گوشی نشنیده وبر هیچ دلی خطور نکرده است.ذست ازکنجکاوی برداریدواگر می خواهید اجمالاًدر این رابطه چیزی بدانیدآیۀ17سجده را قرائت کنید.(مجمع البیان)

1-دارالسلام:دارالسلام نمایانگر محیطی آرام وامن است که سراسر صفا وصمیمیت بوده وصلح وآرامش درآن موج می زند:"واللّهُ یَدعوا إلی دارالسلامِ ویَهدی مَن یَشاءُ إلی صراطٍ مُستقیمٍ"(25یونس).

2-دارالارث:بهشت ارثی است که مومنان درمقابل اعمال صالحی که دردنیا انجام داده اند ازآن بهره مند می شوند."تِلکَ اَلجَنَّۀُ َالّتی نُورِثُ مِن عِبادِنامَن کانَ تَقیا"(63مریم)

3-دارالمقام:بهشت دارالمقام یا دارالخلداست واین بیانگراین نکته است که رستگاران بهشتی برای همیشه درآنجامخلدند،چون بهشت جایگاهی است که کسی ازآن بیرون نمی رودو به مکان دیگرکوچ نمی کند. از همین روبهشتیان زبان به حمدوشکرگذاری حضرت حق می گشایند."وَقالوا الحَمدُلِلّهِ الّذی أذهَبَ عَنّاالحُزنَ إنَّ رَبَنّا لَغَفورًشَکورً واَلَّذی أحَلَّنادارَالمقامَۀِ مِن فَضلِهِ"(34و35فاطر)

القاب بهشت:

4-فوزعظیم:جامع بین نعمتهای مادی ومعنوی است ومژده ای است به مؤمنان به خاطر معامله ای که باخداکرده اندونشان دهنده این است که خداوند،تنهاخریدار مال وجان مؤمنان است."مِنَ اللّه فَاستَبشِروا ببیعِکُمُ الَّذی بایَعتُم بِهِ وَذلکَ هوَالفَوزُالعَظیمُ"(111توبه)

اسباب ورود به بهشت:

کسی که خواهان بهشت است ناگزیراست برای رسیدن به آن،تلاش وجدیت فراوان نمایدواگرسختی هاودشواریهابه او روی آورد دربرابرآنهامقاومت کندو به تعبیردیگربرای رسیدن به بهشت به استقبال ناملایمات برودچنانکه حضرت علی(علیه السلام) فرمودند:بهشت درسایۀ تیرونیزه فراهم می گردد.(شرح نهج البلاغه) 1-پیروی ازفرمان خداو رسول اکرم(صلی علیه وآله): "وَمَن یُطعِ اللّهَ وَرَسولَهُ یُدخِلهُ جَنّاتٍ تَجری مِن تَحتهَا اَلأنهارُخالدینَ فیها"(13نساء)

2- ایمان وعمل صالح:"وَبَشِّرِ الَذینَ آمَنوا وعَملوا الصّالحاتِ أنَّ لَهُم جَنّاتٍ تَجری مِن تَحتها اَلاَنهار"(25بقره) 3-تقوا:تنها افراد با تقواهستند که ازبهشت وچشمه های جاری آن بهره مند می گردند."إنَّ اَلمُتَقینَ فی جَنّاتٍ وَعُیون"(41حجر)

4-اهتمام واهمیت دادن به نماز:"اَلّذینَ هُم علی صَلَاتِهِم دائمونَ"(23معارج)

5-صبر: "وَجَزاهُم بِما صَبَروا جَنِّۀً وَحَریرا"(12انسان)

6-مهاجرت در راه خدا: "اَلَّذینَ هاجَروا واُخرجوا مِن دیارهِم وَاُذوافی سَبیلی وقاتلوا وَقُتِلوا لَاُکَفِّرَنِّ عَنهم سَیّئاتِهِم ولَاُدخلَنَّهم جَنّاتٍ تجری مِن تَحتها اَلاَنهار"(195آل عمران)

7-خوف ازخدا:"وَلِمَن خافَ مَقامَ رَبّهِ جَنَّتان"(46 الرحمن) .کسی که ازمقام پروردگارش بترسددو باغ بهشتی به اوعطامی شود.

*نعمات بهشتی: 

1-مادی   2-معنوی

*نعمات مادی بهشت:

1- طعام های بهشتی:آن چه ازآیات قرآن دربارۀ طعام های بهشتی استفاده می شودحاکی ازتنوع خوراکی هاونوشیدنی های بهشتی است ولی به نظر میرسد عمده ترین طعام بهشتیان ازجنس میوه می باشد.وازواژه های فاکهه ،ثمره وفواکه استفاده شده است."وَفاکهَۀٍ مِمّا یَتَخَیَّرون"(20واقعه) از جمله طعام دیگری که درقرآن به عنوان طعام بهشتیان بکار رفته گوشت پرندگان می باشد."وَلَحمِ الطَّیرِ مِمّا یَشتَهون"(21واقعه) دربارۀ نوشیدنی های بهشتی تعبیرات فراوانی آمده است که حاکی ازمتنوع بودن ونشاط آوربودن آن است این نوشیدنی ها باگذر زمان فاسد نمی شود وعقل را زایل نمی گرداند.شراب طهور ازنوشیدنی های است که اثرآن پاک کردن آلودگی های جسم وروح است.(تفسیر کبیر)

2-چشمه ها ونهرهای بهشتی:چشمه های جوشان ونهرهای روان صحنه های شادی آفرینی برای بهشتیان فراهم می کندقرآن کریم این صحنه های نشاط آورراکه پاداش مؤمنان وصالحان است رابا تعبیر"جَنّاتٌ تجری مِن تَحتها الاَنهار"آورده است.

3- بالا خانه های زیبا:جهت شادمانی ولذت بردن دربهشت خداوند بالاخانه هایی زیباوچند طبقه دراختیارمؤمنان وکسانی که عمل صالح انجام داده اندعطامی کند."لَهُم غُرَفٌ مِن فوقِهاغُرَفٌ مَبنیَّۀٌ تَجری مِن تَحتِها اَلاَنهار"(20زمر) پیامبر(صلی علیه وآله)دربیان وضع این غرفه ها فرمودند:"بهشتیان ساکنان این غرفه ها وبالا خانه های چندطبقه رادربالامشاهده می کنند همانطور که ستاره ها رادرآسمان می بینند(بحار الانوار)

4-مساکن طیبه:درقرآن کریم در2آیه موضوع خانه هایی که به منظورپاداش به مؤمنان بهشتی داده می شود باعبارت "مساکن طیّبه فی جنّات عدن"است .مساکن طیبه ,خانه هایی است پاکیزه ,وسیع وبزرگ ودارای همه وسایل وامکانات رفاهی که درقلب بهشت عدن قرار دارد.(کنزالعمال)

5-همسران بهشتی:قرآن دراین باره می فرماید"وعِندَهُم قاصِرات الطَرف "زنان بهشتی غیراز شوهران خودبه دیگری چشم ندارند.درتفسیر"فیهِنَّ قاصِرات الطّرف" گفته شده که این زنان ,همین زنان دنیوی هستند که برشوهران خوددربهشت وارد می شوند وبه خاطرعبادات واعمال صالحشان ازحورالعین ها جلیل القدرترند.(مجمع البیان)"عُرُباً أتراباً"یعنی عاشق شوهران خودهستندوبایکدیگر تناسب سنی دارند."وَلَهُم فیها أزواجٌ مطَهَرَۀٌوَنُدخِلَهُم ظلاً ظلیلاً"(57نساء) برای آنان دربهشت جفتها وهمسران پاکیزه ای است وآنان رابه سایۀ رحمت خوددرمیاوریم .

6-لباس های بهشتی:لباس هاوزینت های بهشتی باچنین تعابیری ،توصیف شده اند"وَیَلبِسونَ ثیاباًوَخُضراًمِن سُندُسٍ وإستَبرَق"(31کهف) آنهادربهشت بادستبندهایی ازطلا آراسته شده اند.پوشیدن لباس بهشتیان تنها جنبۀ زینت دارد نه محافظ گرما وسرما،درواقع دربهشت همه چیزدرحداعتدال است وآفت وآسیبی وجود ندارد.

7- نغمه های بهشتی:امام صادق(علیه السلام) :دربهشت درختی است که خداوندبه بادها دستور میدهدکه به آن درخت بوزندآن گاه ازآن درخت آوازی بلند می شودکه هرگزخلایق سازوآوازی به خوشی وخوبی آن نشنیده باشندسپس فرموداین درعوض آن است که پرهیزگاران دردنیا ازترس خدا،شنیدن غناوموسیقی ومطرب راترک کرده بودند.(بحار الانوار)

8-خدمتگزاران بهشتی:خدمتگزارانی که دارای خلق وخوی نیک وظاهری زیباهستند،بهشتیان را احاطه می کنندوآمادۀ خدمت رسانی به بهشتیانند."وَیَطوفُ عَلَیهم غِلمانٌ لَهُم کَأنَّهُم لؤلؤًمَکنونٌ"(24طور) وبهشتیان را ازنعمات بهشت وشرابهای بهشتی سیراب می کنند.

9- فرش های گرانبها:"وَزَرابیًّ مبثوثَه"(16غاشیه) فرش های گرانبهاو بسیارزیباگسترده شده،فرش هایی خواب دار،نرم وراحت وبسیار گران قیمت.

10-تخت های زیردرختان:بهشتیان برای استراحت وگفتگوهای لذت بخش درزیرسایۀپایداردرختان پناه میبرندو کنار جویبارهاو نهرها به شادمانی دیگری میرسند."عَلی سُرُرٍ مَوضونَه مُتَکئینَ عَلیها مُتَقابلین"(15-16واقعه)

*نعمات معنوی بهشت:

  لذتهای معنوی بهشت بالاتر ازلذتهای مادی آن است.لذتهای معنوی غیرقابل توصیف اند برعکس لذتهای مادی که قابل توصیف اند.که در مورد نعمات غیر قابل توصیف قرآن می فرماید"فَلا تَعلَمُ نَفسٌ مّا اُخفیَ لَهُم مِّن قُرَّۀِ أعیُنٍ جَزاءَ بِما کانوا یَعمَلون"(17سجده) هنگامی که بهشتیان به سوی بهشت روان می شوند بردر بهشت درختی می بینند که از ریشۀ آن دو چشمه جاریست یکی ازآنهاتمام کینه هاوحسدها را ازقلب آنهاشسته که این همان شراب طهور است ودر چشمۀ دیگر خود راشستشو می دهندوطراوت وزیبایی دراندامشان هویدا می شود .این حدیث اشارۀ لطیفی است به این که بهشتیان هم از درون شسته میشوندهم ازبرون.ورضایت وخشنودی همه جانبه اهل بهشت رامنعکس می کندکه خدارا شکر وسپاس می گویند که آنهارا راهنمایی کرد وآنها را به سرمنزل سعادت رسانید.(نمونه) رضایت وخشنودی خداوندورضایت بهشتیان به مراتب ازبهشت ونعمت های آن بزرگتر است واین همان فوزعظیم است. "رَضیَ اَللّهُ عَنهُم وَرَضَوا عَنه"(119مائده) . -یکی دیگر ازلذتهای معنوی اینست که بستگان مؤمن ونیکوکاران که دردنیا باهم بودنددرآنجانیزبه یکدیگر ملحق می شوند"وَالحَقنا بِهِم ذُریاتِهِم"(21طور)  . ماذریۀ نیکوکاران راکه درخط ایمان باشند(اگرچه به درجۀ پدران خودنرسیده باشند)به خاطر لذت بیشتر پدران به آنان ملحق می کنیم تادرکنارهم لذت بیشتری داشته باشند.(المیزان) -چهرۀ بهشتیان شاداب است"وُجوهٌ یَومَئذٍناعِمَه" ناعمه،ازنعمت است ودراینجا اشاره به چهره هایی است که غرق نعمت شده وتروتازه ونورانی اند. -بهشتیان باقلبی پاک ودوراز هرگونه کینه وکدورت زندگی می کنند."وَنَزَعنامافِی صُدورِهم مِن غلٍّ"(43اعراف)

-هرگزخستگی وتعب به آنها نمی رسد."لا یَمَسَهُم فیها تَعِبٌ" -بهشتیان دربهشت نه گفتار لغو می شنوندونه نسبت گناه به یکدیگرمی دهند."لایَسمَعونَ فیها لَغواً وَلا تأثیماً"(25واقعه) گفته های آنجا ازهمه ازواقعیات وصفای خاصی ریشه می گیرد.(اصول اعتقادی) -خداوند پیام سلام برایشان هدیه میفرستد"سَلامٌ قَولاً مِن رَبّ الرَحیم"(58یس) -درمیان مردان خداودر جوار قرب الهی اند."فَادخُلی فی عِبادی وادخُلی جَنَّتی"(29-30فجر) -در بهشت امنیت وسلامت محض وجود دارد."اُدخلوها بسلامٍ آمِنین" (46حجر)

*بهشت برزخی:

بهشت ما بین دنیا وآخرت است که هم بعضی ازاحکام بهشت آخرت رادارد،نظیر نشاط دائمی،عدم رنج گرسنگی وتشنگی وسرما وگرماو هم بعضی ازاحکام باغ دنیا را داراست وبه تعبیردیگربعضی ازویژگی های بهشت آخرت راندارد پاداش و عذاب برزخ: در آيات قرآني به پاداش و نعمت و عذاب جهان برزخ اشاره شده است، يعني در برزخ نيز بهشت و دوزخ برزخي داريم كه شهيدان و مؤمنان پيشرو در آن متنعم و طاغيان و كافران گرفتار عذابند. نمونه بارز، پاداش شهيدان است كه در قرآن مجيد آمده است: «شهدا زنده ‌اند و نزد پروردگارشان روزي داده مي‌شوند» البته روشن است كه شهيدان خصوصيتي ندارند، چرا كه قرآن گروهي از صالحان و خاصان را همين طور از آنها شمرده است با اين آيه شريفه كه "قيل ادخل الجنَّه قال يا ليت قومي يعلمون "(یس) درباره‌ي مجاهدي كه جان بر كف به نام حبيب نجار نازل شده است. مسلماً اين بهشت، بهشت جاويدان رستاخيز نيست، بلكه بهشت برزخي است. چون كه بر طبق آيات، ورود در آن بهشت جاويدان رستاخيز، در قيامت پس از حساب محشر صورت خواهد گرفت و هنوز كسي داخل آن نشده است. نتيجه بيان اين آيات اين شد، بهشت و دوزخ ديگري در عالم برزخ است كه نمونه ‌اي از بهشت و دوزخ رستاخيز است. چنانكه در روايات امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ در مورد قبر وارد شده است: «قبر باغي از باغ‌ هاي بهشت است یا نام حفره ‌اي از حفره‌ هاي برزخ است.

  تفاوت ها ي اساسي بين بهشت برزخ وآخرت:

1-بهشت برزخ موقت، ولى بهشت آخرت دائمى است".قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَــلَيْتَ قَوْمِى يَعْلَمُون" به او گفته شد: «وارد بهشت شو!» گفت: «اى کاش قوم من مى دانستند اين بهشت و بهشتى که در آيه 169آل عمران، شهيدان بعد از شهادت در آن وارد مى شوند بهشت برزخ است و اين بهشت موقت خواهد بود، چون از آيات و روايات اينطور فهميده مى شود که بهشت جاويدان در قيامت، نصيب مؤمنان خواهد شد". (إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِى مَقَام أَمِين * فِى جَنَّـت وَ عُيُون"پرهیز گاران در جايگاه امن و امانى هستند. در ميان باغ ها و چشمه ها...هرگز جز همان مرگ اول که در دنيا چشيده اندنخواهد چشيد.دخان51-56)

2. بهشت برزخ نمونه کوچکى از بهشت آخرت است. امام على(ع) مى فرمايد": القبر اما روضة من رياض الجنه او حفرة من حفر النيران" قبر، يا باغى از باغ هاى بهشت، يا حفره اى از حفره هاى دوزخ است.(بحار الانوار) 3-نعمت هاى بهشت برزخى به بدنى از غير بدن عنصرى (بدن مادى دنيايى) تعلق مى گيرد; بدنى که متناسب با حيات برزخى است که به اصطلاح متکلمان به آن، بدن يا قالب «مثالى» گويندفقط آرايش و رنگ ماده را دارد ولى نعمت ها در بهشت آخرت، شامل بدن و روح هر دو مى شود .آيات بسيارى از جمله آيات سورشريفه الرحمن بر اين مطلب دلالت دارد)تفسیر نمونه ج18)  مراد ازبهشت آدم وحوا درقرآن بهشت خلد نبوده بلکه بهشت برزخی منظور است دلایل:

1-خروج آدم ازبهشت دلالت دارد براین که این بهشت ،بهشت خلد نبوده است زیرا بهشت آخرت جایگاهی دائمی وقرارگاه همیشگی است .

2-نفوذ شیطان به بهشت و وسوسۀ حضرت آدم:زیرا دربهشت خلدنفوذ شیطان نیست ودرآنجا امنیت محض است.  ."اُدخلوها بسلامٍ آمِنین" (46حجر) (تفسیر موضوعی آقای جوادی آملی)

*آیا بهشت هم اکنون آفریده شده است؟ *بهشت هم اکنون آفریده شده است واین نظریه را اکثریت مسلمانان پذیرفته اند.مؤیّد این سخن آیات 21و132آل عمران می باشد"وَسارِعو الی مَغفِرَۀٍ مِن رَبِکُم وَجَنَّۀٍ عَرضُهاالسماواتُ وَاَلاَرض" (133آل عمران) می باشد.

امام رضا(علیه السلام)فرمودند:آن کس که4چیز را انکار کندشیعۀ ما نیست.1-معراج2-سؤال قبر3-شفاعت4-خلقت کنونی بهشت ودوزخ(عیون الاخبارالرضا) خاک بهشت وسایۀ طوبی وقصر حور       باخاک کوی دوست برابر نمی کنم.(حافظ) (والسلام علی من اتّبع الهدی)